Charakterystyka awangardy

W XX wieku pojawiła się ogromna różnorodność ruchów artystycznych. Wiele z nich zostało sklasyfikowanych jako awangardowe, czy to artystyczne, czy literackie, podczas gdy inne nie, jak np. art deco.

Zależy to w dużej mierze od spełnienia zbioru cech. Poznajmy szczegółowo elementy, które definiują lub charakteryzują ruchy awangardowe.

Cel zerwania z przeszłością (duch rewolucji)

Pablo Picasso: Gitara i skrzypce. do. 1912. Kubizm. Olej na płótnie. 65,5 x 54,3 cm. Muzeum Ermitażu w Petersburgu.

Pierwszym charakterystycznym elementem wszelkiej awangardy jest rupturyzm, czyli duch zerwania z tradycją. Ruchy awangardowe kwestionują tradycje sztuki akademickiej, która obejmuje nie tylko tematykę, ale przede wszystkim zasady kompozycji, czy to plastyczne, czy literackie.

Sprzeciw wobec reprezentacji naturalistycznej

Kazimierz Malewicz: Kompozycja suprematystyczna. 1916. Suprematyzm (abstrakcjonizm geometryczny). Olej na płótnie. 88,5 x 71 cm. Prywatna kolekcja.

Od starożytności sztuka zachodnia opierała się na naturalizmie, czyli na naśladowaniu natury lub przedstawianiu pozornego świata. Awangarda buntuje się przeciwko tej zasadzie. Możemy pomyśleć o trzech podstawowych powodach:

• przekonanie, że nie ma nic, co mogłoby przewyższyć mistrzów przeszłości,
• wyczerpanie programu ikonograficznego i wreszcie
• przemiany historyczne, zwłaszcza społeczne i technologiczne, które zmieniły funkcję sztuki w społeczeństwie, nie miało więc sensu trzymanie się zwyczajów i zwyczajów sztuki XIX wieku. PRZYKŁAD

Wycena samych elementów kompozycyjnych

Piet Mondrian: Kompozycja nr 10. 1942. Neoplastycyzm. Olej na płótnie. 79,5 x 73. Kolekcja prywatna.

Zrywając z zasadą naśladownictwa natury i promując oryginalność, awangardy promowały autonomię samego języka (plastycznego czy literackiego), wolnego od podporządkowania treści.

W sztukach wizualnych niektóre awangardy doprowadziły to do takiej skrajności, że wyeliminowały wręcz wszelkie odniesienia do tematów lub pokusę „znaczenia”, aby można było docenić takie elementy jak linie, punkty czy kształty geometryczne. Stąd rezygnacja z tytułu wielu prac. Na przykład ponumerowane kompozycje Pieta Mondriana.

W literaturze wyrażało się to m.in. w dysocjacji znaku i desygnatu, co pozwalałoby na estetyczną ocenę języka jako autonomicznej rzeczywistości, poza jakimkolwiek istotnym zobowiązaniem.

Szukaj oryginalności i nowości

Joanna Miro: Kataloński krajobraz. 1924. Surrealizm. Olej na płótnie. 64,8 x 100,3 cm. Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Nowym Jorku.

Wszystkie te elementy łączą się, by głosić oryginalność jako charakterystyczny element awangardy. Każdy z nich starał się ukonstytuować swój własny, oryginalny język, naznaczony nowością.

Głoszenie wolności twórczej

Wasilij Kandinsky: Kompozycja VII. 1913. Abstrakcjonizm. 195 x 300 cm. Galeria Tretiakowska, Moskwa.

Pragnienie oryginalności wymaga od awangardy głoszenia maksymalnej wolności twórczej. O ile sztuka akademii szukała od artystów asymilacji minimalnych konwencji dotyczących obchodzenia się z elementami plastycznymi i pojęciem sztuki, to awangardy były wyrazem tęsknoty za indywidualną wolnością, a zatem wywodziły się w poszczególnych językach, a nie standardowy. Wskazywało to na absolutną niezależność komisji, a co za tym idzie maksymalną wolność osobistą w ekspresji artystycznej.

• Awangardy artystyczne.
• Ruchy awangardy.

Prowokacyjny duch

Marcel Duchamp: L.HO.O.Q. 1919. Dadaizm. Gotowe. 19,7 x 12,4 cm. Centrum Pompidou, Paryż.

Swoboda twórcza awangardy jest także, a zwłaszcza prowokacją. Ruchy awangardowe próbują zaszokować status quo, ustalony porządek w świecie sztuki, który często uważany jest za wyczerpany, wyczerpany lub obojętny.

Starają się również prowokować społeczeństwo jako całość, kwestionując jego wzorce smakowe, umasowienie kultury lub moralności. Przede wszystkim starali się sprowokować burżuazyjną moralność i smak.

Odkrywanie zabawnych elementów

Guillaume Apollinaire: Kaligram z wiersza z 9 stycznia 1915 r. Opublikowany w książce Kaligramy, 1918. Poezja.

Jeśli zmieniała się funkcja sztuki, artyści mogli swobodnie wprowadzać do swoich prac nie tylko klucz humoru, który w niektórych przypadkach z przeszłości można zarejestrować nawet marginalnie. Rozwijają także zabawne postrzeganie sztuki, albo poprzez współudział widza, albo poprzez jego udział, albo bezpośrednią interwencję.

Ruchy z pewną artykulacją grupową

W przeciwieństwie do sztuki zachodniej, która do połowy XVIII wieku odpowiadała tradycjom wyrafinowanym w czasie, awangardy były ruchami, czyli zorganizowanymi grupami z wyraźnym powołaniem do promowania określonego stylu i/lub punktu widzenia. Z tego powodu awangarda mogła mieć charakter interdyscyplinarny, gdyż dążyła do wyrażenia swoich treści programowych wszelkimi możliwymi środkami i dyscyplinami.

Ogłaszanie manifestów

Często awangardy rodziły się wraz z publikacją manifestu lub towarzyszyły mu. To podsumowało program estetyczny i nierzadko ideologiczny.

Z tego powodu awangardy niejednokrotnie ustanawiały relację zależności między wyrazem artystycznym a słowem, czyli podporządkowanie dzieła wyjaśnieniu lub uzasadnieniu, które je skontekstualizowało. Niektóre przykłady awangardowych manifestów to:

• Manifest futurystyczny, napisany przez Filippo Tomasso Marinetti (1909)
• Manifest kubistyczny, napisany przez Guillaume Apollinaire (1913)
• Manifest suprematystyczny, napisany przez Kazimierza Malewicza (1915)
• Manifest neoplastycystyczny (De Stijl), autorstwa Theo Van Doesburga, Pieta Mondriana, Barta an der Lecka, J.J.P. Oud (1917)
• Manifest dadaistyczny, napisany przez Tristána Tzarę (1918)
• Manifest konstruktywistyczny, napisany przez Nauma Gabo i Antoine'a Pevsnera (1920)
• Manifest ultraistyczny (ruchy ściśle literackie). Było kilka wersji:
  • Pierwsza wersja zbiorowa pod przewodnictwem Cansinos Assens (1918)
  • Druga wersja Guillermo de Torre (1920)
  • Trzecia wersja Jorge Luis Borges (1921)
• Manifest surrealistyczny, napisany przez André Bretona (1924)

Ruchy skompromitowane politycznie

Umberto Boccioniego: Szarża włóczników. 1915. Futuryzm. Tempera i kolaż na tekturze. 32x50 cm. Prywatna kolekcja.

Nic dziwnego, że większość ruchów awangardowych stanęła po stronie z pewnymi tendencjami politycznymi, z prawicy lub z lewicy, zwłaszcza historyczne awangardy.

Generalnie artyści awangardowi skłaniali się w lewo. Najbardziej znanym przykładem jest być może Pablo Picasso, członek francuskiej partii komunistycznej. Jedyną jawnie prawicową awangardą był futuryzm.

Musisz znać historię sztuki, aby je zrozumieć

Andy Warhol: Puszki zupy Campbella. 1962. Pop-art. Sitodruk i syntetyczny polimer na płótnie.

Ponieważ awangardy są artykułowane jako ruchy zerwania z tradycjami artystycznymi lub szkołami, zrozumienie ich w pełnym tego słowa znaczeniu wiąże się z koniecznością znajomości historii sztuki lub literatury. Tylko w ten sposób można zrozumieć np. wagę ruchów takich jak kubizm, abstrakcja geometryczna czy pop-art.

Awangardy przeciwstawiają się tradycji obrazowej, czy jest to akademizm, czy też zerwanie z poprzedzającą ją awangardą. Jednocześnie właściwa interpretacja awangard często podporządkowana jest manifestom.

Krótkie cykle

Sama synergia awangardy, nacechowanej poszukiwaniem zerwania i nieustannej nowości, determinuje krótki czas trwania ruchów. Wiele z nich trwało zaledwie dekadę, chociaż z pewnością artyści tacy jak Picasso czy Salvador Dalí kontynuowali swój styl malarski, gdy ruchy zostały podzielone.