Czym są rzęski:
Cilia to seria rozszerzenia mobilne, krótkie i liczne, błony plazmatycznej wyścielającej powierzchnię komórki niektórych organizmów eukariotycznych.
rzęski mają wewnętrzną strukturę złożoną z białek i mikrotubul, które umożliwiają ruch komórek i transport materiału na nabłonek, a także ruch płynów zarówno w drogach oddechowych, jak i układzie rozrodczym.
Ruchy rzęsek są rytmiczne i skoordynowane, można zilustrować jako ruch pól pszenicy, gdy są one poruszane przez wiatr. Ruch ten jest możliwy, ponieważ rzęski otrzymują energię z białek w postaci ATP i umożliwiają transport komórek jednokomórkowych i cząstek.
Dzięki rytmicznym ruchom rzęski spełniają kilka ważnych funkcji, takich jak np. ochrona przed atakiem drobnoustrojów w drogach oddechowych poprzez umożliwienie wydalenia nagromadzonych w błonie śluzowej cząstek, takich jak kurz.
Podobnie w układzie rozrodczym rzęski umożliwiają komórce jajowej przemieszczanie się z jajowodów do macicy. Poruszają też m.in. wodę wokół skrzeli.
Z drugiej strony rzęski mają pewne cechy wspólne z wiciami, czyli kilkoma strukturami (1 lub 2) w komórkach organizmów eukariotycznych, które umożliwiają ich ruch, jednak są to struktury o różnych funkcjach.
Funkcja rzęsek
Rzęski to struktury, które mogą się poruszać i umożliwiają ruch różnych płynów i cząstek, dlatego mogą pełnić następujące funkcje:
- Generuj małe strumienie ruchu w pobliżu błony plazmatycznej, które przyciągają żywność.
- Reguluj układ nerwowy.
- Pozwól na ruch płynów.
- Umożliwiają przemieszczenie cząstek znajdujących się na jego powierzchni.
- Pozwól na napędzanie jednokomórkowych organizmów protisty.
- Pozwól na przemieszczenie błon śluzowych w drogach oddechowych.
- Pozwól na ruch gamet w układzie rozrodczym.
- Reguluj bilans wodny narządów wydalniczych.
- Filtruj cząsteczki, które przechodzą przez skrzela.
Struktura rzęsek
Rzęski mają średnicę około 0,25 μm i długość od 5 do 50 μm. Oto struktura rzęsek:
Aksonema lub łodyga: Składają się z dwóch prostych centralnych mikrotubul, które są otoczone 9 dubletami zewnętrznych mikrotubul, taki układ jest znany jako (9 + 2). Mikrotubule umożliwiają ruch rzęsek i są związane z białkami zwanymi motorami molekularnymi (kinezyna i dyneina).
Centralne dublety mikrotubul zawierają neksynę. Z kolei w 9 dubletach zewnętrznych mikrotubul można wyróżnić dwie mikrotubule:
- Mikrotubula A: zawiera 13 protofilamentów i jest kompletna. Z tej mikrotubuli, dwa ramiona z dyneiną białkową są przyłączone do mikrotubuli B. To połączenie umożliwia ruch rzęsek.
- Mikrotubula B: zawiera 10 protofilamentów, z których trzy dzieli z mikrotubulą A.
Strefa przejściowa: następuje zmiana struktury aksonemu (9 + 2) ze strukturą ciałka podstawnego (9 + 0). W tym procesie centralne mikrotubule znikają, tak że zewnętrzne dublety stają się trojaczkami.
Ciałko podstawne lub centriola: znajduje się pod błoną cytoplazmatyczną. Zawiera dziewięć trojaczków i nie ma centralnej pary mikrotubul, czyli (9 + 0). Jest to cylinder, który znajduje się u podstawy rzęski i umożliwia połączenie aksonemu z komórką, a także organizację mikrotubul.
Ogólnie rzecz biorąc, mikrotubule są zakotwiczone w krwince podstawnej przez korzenie rzęskowe, które rozciągają się do komórki, co zapewnia większą stabilność ruchom rzęsek.
